صنایع دستی معروف شهرهای مرکزی ایران

علاقه زیادی به ایرانگردی دارم و در سفرهایم به شهرهای ایران، همیشه چیزی که مرا بیشتر مجذوب آن‌ها می‌کند، صنایع دستی هر شهر است. هر شهری در ایران، سوغات و صنایع‌دستی خاص خود را دارد که به دست مردمان هنرمند آن خطه با عشق خلق می‌شوند و رنگ و بویی از اصالت دارند. اصولا در بازارهای سنتی هر شهر می‌توانم یادگاری از سفر به آن شهر برای خود، خانواده و دوستان بخرم. در این مطلب می‌خواهم از خاطرات خرید صنایع‌دستی جذاب شهرهای مرکزی ایران برایتان بگویم.

قم، استان قم

در کنار تمام ساعاتی که برای تفریح و خلق خاطرات خوش در شهر معنوی قم صرف می‌کنم، اصولا ساعاتی را هم به خرید صنایع‌دستی این شهر اختصاص می‌دهم. بسیاری از گردشگران ایرانی و خارجی با صنایع‌دستی شهر قم آشنایی ندارند و به همین خاطر به دلیل عدم شناخت، از صنایع‌دستی این شهر زیاد استقبال نمی‌شود. از جمله صنایع‌دستی معروف قم می‌توانم به قالی دستباف ، معرق کاری، مروار بافی، خرمهره سازی، سنگ تراشی، خراطی چوب، درودگری، سرامیک سازی، سفالگری، گیوه، شیشه‌گری، چلنگری، تولیدات فلزی فرفوژه‌ای و تزئینات معماری اشاره کنم. در میان تمام صنایع‌دستی شهر قم، خرمهره سازی بیشتر نظر مرا به خود جلب می‌کند. خرمهره سازی یکی از معروف‌ترین صنایع‌دستی و سوغات شهر قم است که ساخت آن از گذشته‌های دور تا به امروز همچنان پابرجا مانده است. خرمهره، سنگ‌های آبی رنگ یا فیروزه‌ای هستند که بیشترین کاربرد آن‌ها برای دفع زخم چشم است. جالب است بدانید گذشتگان به دلیل آرامش بخش بودن و دفع انرژی‌های منفی از رنگ آبی ملایم برای ساخت خرمهره استفاده می‌کردند.

اراک، استان مرکزی

اراک که در استان مرکزی جای گرفته است، نسبت به دیگر شهرهای ایران، شهر جوانی به شمار می‌رود. در واقع این شهر در دوران قاجار بنیان شده و کمی بیشتر از دو قرن قدمت دارد. بیشتر جاذبه‌های تاریخی این شهر نیز مربوط به دوران قاجارند. ارک علاوه بر این جاذبه‌های تاریخی حیرت‌انگیز، صنایع‌دستی بسیار متنوعی نیز دارد. به دلیل تنوع زیاد، خرید سوغاتی و یادگاری در این شهر برای من کار مشکلی بود. در آخر فرش ساروق را به عنوان یادگاری و سوغاتی از این شهر زیبا انتخاب کردم. یکی از جذاب‌ترین مشخصات فرش ساروق برای من طرح و نقش‌های آن بود. از دلایل رونق این فرش نیز می‌توانم به بافت صحیح و دقیق، رعایت استانداردهای معقول در ابعاد، گره‌های صحیح و زدن پودهای لازم است که موجب جلب رضایت مشتریان می‌شود. گلیم بافی، آهنگری، تذهیب، تراش سنگ‌های قیمتی و قلم‌زنی از دیگر صنایع‌دستی جذاب این شهر به شمار می‌روند.

لالجین، استان همدان

رفتن به بازار و خرید سوغاتی از خاطرات خوش سفر من به شهر همدان است. اصولا در انتهای سفر به این شهر زیبا، همیشه در شهر لالجین ماشین را نگه می‌دارم تا به مغازه‌های رنگارنگ آن قدم بگذارم. دنیای پر نقش و نگار صنایع‌دستی لالجین همیشه پیش چشمان من دلبری می‌کند. یکی از شناخته‌شده‌ترین هنرهای شهر لالجین سفال‌ها و سرامیک‌هایی است که شهرت جهانی دارند. قدمت سفالگری در لالجین نزدیک به ۷۰۰ سال تخمین زده می‌شود. انواع ظروف مصرفی، ظروف تزئینی، انواع تندیس، سرامیک لعابدار، سرامیک نقاشی شده و بدون نقاشی، تلفیق سفال با چرم، چوب، پارچه، گل و خرمهره را می‌توان در این شهر زیبا و تاریخی پیدا کرد.

کرمانشاه، استان کرمانشاه

کرمانشاه نیز مانند دیگر شهرهای ایران پر از صنایع‌دستی زیبا و رنگارنگ است. در سفرهایم به کرمانشاه معمولا باید نیم روزی را در بازار باصفای آن سپری کنم و حجره‌های مملو از صنایع‌دستی آن را خوب ببینم تا بتوانم هرچه که دلم می‌خواهد را به‌عنوان سوغاتی یا یادگاری بخرم. در آخرین سفرم به شهر کرمانشاه برای عزیزانم به‌عنوان سوغاتی گیوه کرمانشاه آوردم زیرا شنیده بودم این شهر از جمله معروف‌ترین تولیدکنندگان گیوه در ایران است. در کرمانشاه گیوه دارای تنوع بالایی از جمله گیوه زیر پارچه‌ای، گیوه تخت آجیده، گیوه تخت چرمی، گیوه تخت لاستیکی و گیوه رویه ابریشمی است. از دیگر صنایع‌دستی کرمانشاه می‌توانم به گلیم بافی، موج بافی، نمد مالی، قلم‌زنی، پرده‌ بافی، جاجیم بافی و چیغ بافی اشاره کنم.

ایلام، استان ایلام

ایلام زیبا و دوست‌داشتنی در کنار طبیعت بکر و دست نخورده‌اش که زبانزد خاص و عام است، صنایع‌دستی چشمگیری دارد. صنایع‌دستی شهر ایلام به دلیل زندگی سنتی و عشایری در این شهر، تنوع و رونق زیادی دارد. همچنین به دلیل قدمت بالای شهر ایلام، هرکدام از صنایع‌دستی آن می‌تواند نشانی بر تمدن و اصالت این شهر باشد. با نگاهی کوتاه به صنایع‌دستی ایلام متوجه شدم که سهم زیادی از صنایع‌دستی این شهر متعلق به محصولات دستباف است به همین دلیل یکی از محصولات چیغ بافی که دستباف است را به‌عنوان یادگاری و سوغاتی انتخاب کردم. چیغ از جمله متعلقات سیاه چادر عشایر است که در اطراف آن زده می‌شود. چیغ معمولا با استفاده از الیاف گیاهی مانند نی و همچنین موی بز و در برخی موارد با استفاده از نخ پشمی رنگی بافته می‌شود. ناگفته نماند که در کاربردهای امروزی از چیغ به‌عنوان پارتیشن در خانه‌های آپارتمانی نیز استفاده می‌کنند. دیگر صنایع‌دستی ایلام عبارتند از گلیم بافی، گیوه بافی، نمد مالی، احرامی بافی، بافت سیاه چادر، جاجیم بافی، سفالگری، عبا بافی،‌ زیورآلات، موج بافی و قالی بافی.

خرم آباد، استان لرستان

خرم‌آباد بزرگترین شهر لرنشین ایران و مرکز استان لرستان است که در میان کوه‌های زاگرس واقع شده و از طبیعت بی‌نظیری برخوردار است. خرم‌آباد کوهستانی با رودی زیبا در میان و تاریخچه‌ای کهن که داستان و سخن‌های بسیاری در دل دارد، به انتظار گردشگران و مسافران نشسته تا آنها را برایشان تعریف کند. جدا از این همه زیبایی و جذابیت، دنیای رنگارنگی از صنایع‌دستی در این شهر وجود دارد. در سفر به این شهر بیشتر از همه صنعت ورشو سازی توجه مرا به خود جلب کرد. ورشو سازی صنعتی با بیش از دو قرن قدمت است و به‌عنوان شاخص‌ترین صنایع‌دستی خرم آباد و استان لرستان شناخته می‌شود. ورشو نوعی فلز سفید است که مانند نقره به نظر می‌رسد. این فلز به راحتی ذوب می‌شود و قالب‌گیری آن بسیار آسان است. هنرمندان این صنعت با استفاده از فن چکش‌کاری و خم‌کاری با دستگاه‌های ساده به خلق آثاری نظیر سینی، دیس، بشقاب، قاشق و چنگال، سماور ذغالی، قوری، زیر سماوری، چای‌دان،‌ قندان، استکان، گلاب‌پاش و سرمه‌دان می‌پردازند. امروزه بارزترین اثر این هنر، سماورهایی هستند که در مغازه‌‌های خرم‌آباد به چشم می‌خورند.

اصفهان، استان اصفهان

هرچند که خوراکی‌های خوشمزه شهر اصفهان، یادگاری‌های شیرینی از سفر به دیار نصف جهان هستند اما به نظر من صنایع‌دستی، سوغات ماندگارتری‌اند. هربار که چشمم به یکی از یادگاری‌هایی که از اصفهان برای خانه آوردم، می‌افتد، روزهای شیرین سفر در اصفهان در ذهنم زنده می‌شود و لحظه لحظه‌اش از جلوی چشمانم عبور می‌کند. از میان صنایع‌دستی متنوع اصفهان خاتم‌کاری جذاب‌ترین برای من است. خاتم‌کاری یکی از هنرهای اصیل و قدیمی در اصفهان است که بین ایرانیان جایگاه ویژه‌ای دارد. هنر آراستن سطح شی‌ها بوسیله مثلث‌های کوچک، در طرح‌های مختلف را خاتم‌سازی می‌گویند. این مثلث‌ها از جنس عاج، استخوان، مفتول برنج، چوب و بعضی اوقات طلا هستند. از دیگر صنایع‌دستی نصف جهان میناکاری، مسگری، قلم‌زنی، چاپ قلمکار، پارچه‌های زرباف، فیروزه‌کوبی، منبت‌کاری، معرق‌کاری، طلا سازی، نقره و ملیله‌کاری، نگارگری، مینیاتور، گیوه‌بافی، گیوه‌دوزی، قلمدان‌سازی، خوشنویسی، صحافی، عبابافی، سفال و سرامیک‌سازی، قالی‌بافی، گلابتون‌سازی، رودوزی‌های سنتی، پوستین دوزی، قفل‌سازی و نمدمالی را می‌توانم نام ببرم.

بیرجند، استان خراسان جنوبی

بیرجند مرکز استان خراسان جنوبی و یکی از زیباترین و در عین حال تاریخی‌ترین شهرهای ایران است که کمتر کسی به آن توجه نشان می‌دهد. صنایع‌دستی شهر بیرجند بی‌شک نمایانگر هنر و تمدن مردم این منطقه است. شهر بیرجند به دلیل موقعیت جغرافیایی و متناسب با امکاناتی که طبیعت در اختیارش گذاشته، صنایع‌دستی زیبایی را برای استفاده روزمره یا به قصد درآمدزایی تولید می‌کند. هر زمان به شهر بیرجند سفر می‌کنم علاوه بر خرید سوغاتی‌های خوشمزه‌اش، خرید صنایع‌دستی زیبایش را نیز فراموش نمی‌کنم. از جمله صنایع‌دستی که در این منطقه رواج دارد می‌توانم به سفالگری، جاجیم‌ بافی،‌ حوله بافی، سیاه چادر بافی، سفره‌ بافی، گبه بافی، قلم‌زنی، گلیم بافی، نمد مالی، خراطی سنتی و پلاس بافی اشاره کنم. پلاس یکی از معروف‌ترین صنایع‌دستی بیرجند است که نظیر گلیم و قالی ابتدا چله‌کشی می‌شود. در پلاس زمینه کار بیشتر از خطوط افقی و رنگارنگ تشکیل می‌شود و اغلب برای سجاده نماز و سفره پیش پای عروس از آن استفاده می‌کنند.

زنجان، استان زنجان

از نظر من خریدن سوغات یکی از قسمت‌های سفر است که امکان به اشتراک گذاشتن لذت سفر را به عزیزان ما می‌دهد. من همیشه می‌خواهم با خرید سوغات به دیگران نشان دهم که هرچقدر که از آنها دور باشم باز هم به یادشان هستم و سعی در نشاندن لبخند بر روی صورتشان دارم. در شهر زنجان نیز کافیست تا راهی بازار آن شده تا با دنیایی از صنایع‌دستی و سوغات جذاب روبه‌رو شوید. این شهر یکی از پرسوغاتی‌ترین شهرهای ایران است که هر ایرانی از سفر به آن بدون شک دست خالی برنمی‌گردد. چاروق‌دوزی یکی از صنایع‌دستی معروف زنجان است که من آن را به‌عنوان سوغات برای عزیزانم انتخاب کردم. چاروق نوعی پاپوش قدیمی بدون پاشنه از جنس چرم خام است که با تسمه‌هایی بلند به ساق پا بسته می‌شد و چوپانان از آن استفاده می‌کردند. امروزه چاروق به شکل نوکی عقابی و برگشته بدون تسمه و بند با چرم قرمز تولید می‌شود که به دلیل شکل خاص و ظریفش بیشتر توسط بانوان به‌عنوان روفرشی مورد استفاده قرار می‌گیرد. چاقو سازی،‌ ورشو سازی،‌نقره سازی، ملیله کاری و فرش بافی از دیگر صنایع‌دستی زنجان هستند.

سمنان، استان سمنان

در سمنان علاوه بر تماشای جنگل‌‌های سرسبز و کویر بی‌انتها می‌توان به بازار سنتی‌اش که در آن دنیایی از صنایع‌دستی جای گرفته، قدم گذاشت. صنایع‌دستی سمنان تبلور هنر مردم این منطقه است، هنری که به واسطه تنوع آب و هوایی در هر نقطه ویژگی خاص خودش را از نظر نقش، رنگ و کاربرد دارد. در میان هنرهای جذاب شهر سمنان چاپ قلمکار را ترجیح می‌دهم. چاپ قلمکار به نوعی چاپ سنتی روی پارچه گفته می‌شود که با استفاده از قالب‌های چوبی با نقش برجسته شکل می‌گیرد و در طی آن پارچه به شکل زیبایی منقوش به طرح‌های مختلفی می‌شود. دیگر هنرهای این شهر عبارتند ازسفال و سرامیک، بافته‌های داری نظیر گلیم، جاجیم، گلیچ و گبه، دست‌بافته‌های سنتی شامل کرباس بافی، دستمال بافی، حوله بافی و چادرشب بافی، صنایع‌دستی چوبی از جمله منبت، معرق، مشبک و تراش سنگ.